Timirtu waa mid ka mid ah miraha ugu caansan uguna qiimaha badan ee la isticmaalo, gaar ahaan waddamada Carabta, Afrika, iyo Aasiya. Waa miro aad u nafaqo badan oo ay ku jiraan maaddooyin kala duwan oo faa'iido u leh caafimaadka aadanaha.

Noocyada Timirta si kooban

Waxaa jira noocyo kala duwan oo timir ah oo laga beero dunida, kuwaas oo leh dhadhan, midab, iyo cabbir kala duwan. Noocyada caanka ah waxaa ka mid ah Medjool, Deglet Noor, Barhi, iyo Ajwa. Mid kasta oo noocan ka mid ah wuxuu leeyahay astaamo gaar ah oo ku saabsan dhadhanka iyo isku-darka nafaqo.

Nafaqada

Timirtu waa miro aad u nafaqo badan. Waxay leedahay sonkor dabiici ah oo badan, gaar ahaan fruktos iyo glukos. Waxay sidoo kale hodan ku tahay fiitamiinada (sida fiitamiin B6) iyo macdanta (sida potassium, magnesium, iyo copper). Waxaa kaloo laga helaa xaddi sare oo fibre ah oo muhiim u ah dheefshiidka.

FAA'IDOOYINKA CAAFIMAAD EE TIMITRA

Kor u qaadida Tamarta: Sababtoo ah sonkorta dabiiciga ah ee ku jirta, timirta waa isha degdeg ah ee tamarta, taas oo ka dhigaysa cunto qumman oo laga isticmaalo intii lagu jiro afurka.

Fayo-qabka Wadnaha: Potassium-ka iyo fibre-ka ku jira timirta waxay taageeraan caafimaadka wadnaha, iyadoo ka hortageysa cudurrada wadnaha iyo cadaadiska dhiigga oo kordha.

Dheefshiidka: Fibre-ka ku jira timirta wuxuu ka caawiyaa nidaaminta dheefshiidka iyo ka hortagga calool-fadhiga.

Antioxidants: Timirtu waxay hodan ku tahay antioxidants, kuwaas oo kaa caawin kara la dagaallanka sunta jirka, isla markaana yareeya khatarta cudurrada kansarka.

Adeegsiga Timirta

Timirta waxaa loo isticmaalaa qaabab kala duwan oo laga bilaabo cunto fudud oo la cuno si toos ah, ilaa lagu daro macmacaanka, rootiga, iyo cuntooyinka kale ee dhaqameed. Timirta qasacadaysan ama la qalajiyey ayaa sidoo kale laga helaa suuqyada caalamiga ah, taas oo u oggolaanaysa in si sahlan loo helo iyada oo aan loo eegin xilliga beerta.

Sida Loo Kaydiyo

Timirta cusub waxay u baahan tahay in lagu keydiyo meel qabow oo mugdi ah, sida qaboojiyaha, si ay u sii waarto muddo dheer. Timirta la qalajiyey ayaa ka waari karta waqti dheer, gaar ahaan haddii lagu keydiyo weel hawo-xiran oo ku jira meel qabow.

Timirtu waa miro cajiib ah oo leh dhadhan macaan iyo faa'iidooyin caafimaad oo ballaaran, taas oo ka dhigaysa cunto muhiim ah oo loo isticmaalo adduunka oo dhan.

WADDAMADA AY KA BAXDO TIMIRTA UGU BADAN

Timirtu waxay si ballaaran uga baxdaa dalal ku yaalla bariga dhexe, Waqooyiga Afrika, iyo qaar ka mid ah Aasiya. Dalalkan waxaa ku yaal dhul-beereed ku habboon oo leh cimilo kulul iyo qallalan, taas oo timirtu aad ugu fiican tahay. Hoos waxaa ku xusan qaar ka mid ah wadamada ugu waaweyn ee timirta laga soo saaro:

1. Sacuudi Carabiya

Sacuudi Carabiya waa mid ka mid ah dalalka ugu waaweyn ee timirta laga soo saaro. Timirtu waa mid ka mid ah wax-soosaarka ugu muhiimsan ee dhaqaalaha dalkaan, waxaana beero waaweyn ku yaallaan Najd iyo Hejaz.

2. Ciraaq

Ciraaq waa waddan leh taariikh dheer oo ku saabsan beeralayda timirta. Webiyada Tigris iyo Furaat ayaa biyaha siiya dhulka ku habboon beeralayda timirta, waxaana Ciraaq laga yaabaa inay tahay meesha asal ahaan timirtu ka soo jeeddo.

3. Masar

Masar waa waddan kale oo timirta si weyn looga soo saaro. Beeralayda timirta waxay ku badan yihiin goobaha ku teedsan wabiga Niil, gaar ahaan qaybaha sare iyo qaybta Waqooyi.

4. Iiraan

Iiraan waxay leedahay cimilada ku habboon timirta, gaar ahaan gobollada koonfureed sida Khuzestan iyo Kerman. Dalkaas ayaa sidoo kale soo saara noocyo kala duwan oo timir ah oo caan ka ah suuqyada caalamka.

5. Aljeeriya

Aljeeriya waa waddan kale oo timirta si ballaaran looga soo saaro, gaar ahaan gobollada koonfureed ee saxaraha. Timirta Deglet Noor ee Aljeeriya ayaa aad looga jecel yahay caalamka.

6. Tunis

Tunis waxay sidoo kale caan ku tahay soo saaridda noocyada kala duwan ee timirta, gaar ahaan Deglet Noor. Dalkaas ayaa soo saara timir tayo sare leh oo loo dhoofiyo suuqyada caalamiga ah.

7. Marooco (Morocco)

Timirta Morocco waxay ku baxdaa gobollada koonfureed ee saxaraha, gaar ahaan oasis-yada ku yaal agagaarka Wabiga Draa. Timirta Morocco waxaa loo isticmaalaa cuntooyin dhaqameed kala duwan.

8. Suudaan

Suudaan waa waddan kale oo si weyn looga soo saaro timirta, iyadoo webiga Niil uu qayb weyn ka qaato waraabka beeraha timirta. Timirta Suudaan waxay caan ku tahay dhadhankeeda iyo tayadeeda.

9. Isu-tagga Imaaraadka Carabta (UAE)

Imaaraadku wuxuu soo saaraa timir tayo sare leh, iyadoo beeraha timirta lagu beero dhulal gaar ah oo la waraabiyo. Imaaraadku wuxuu noqday mid ka mid ah dalalka ugu waaweyn ee timirta u dhoofiya caalamka.

10. Oman

Oman waxay leedahay taariikh dheer oo ku saabsan beeralayda timirta, gaar ahaan gobollada Dhofar iyo Al-Batinah. Timirta Oman ayaa caan ku ah suuqyada gudaha iyo kuwa dibadda.

Dalalkan, iyo kuwo kale oo badan, ayaa leh xaaladaha cimilada iyo dhulka ku habboon beerashada timirta, taasoo ka dhigaysa mid ka mid ah wax-soosaarka ugu weyn ee dhaqaalaha dalalkan. Timirtu waxay sidoo kale door muhiim ah ka ciyaartaa dhaqanka iyo nolosha bulshada dalalkan.

FIITAMIINADA KU JIRA TIMIRTA

Fiitamiin B6: Ka caawiya nidaaminta shaqada neerfaha iyo soo saarista tamarta. Fiitamiin B6 sidoo kale wuxuu ka qeybqaataa sameynta hemoglobin iyo dheefshiidka proteins.

Fiitamiin K: Waxaa muhiim u ah xajmiga dhiigga iyo caafimaadka lafaha. Fiitamiin K wuxuu ka caawiyaa xoojinta lafaha iyo ka hortagga dhiig-karka.

Fiitamiin A: Timirta waxay sidoo kale leedahay heerar hoose oo fiitamiin A ah, kaasoo muhiim u ah aragga, korriinka unugyada, iyo difaaca jirka.

Fiitamiin C: Inkasta oo aanay ku jirin xaddi weyn, timirta waxay leedahay fiitamiin C, kaasoo muhiim u ah dheefshiidka iyo difaaca jirka.

MACDANTA KU JIRTA TIMIRTA

Potassium: Timirta waxay hodan ku tahay potassium, macdanta muhiimka u ah ilaalinta dheelitirka biyaha jirka, caafimaadka wadnaha, iyo cadaadiska dhiigga.

Magnesium: Magnesium-ka ku jira timirta wuxuu ka caawiyaa shaqada murqaha iyo neerfaha, wuxuuna muhiim u yahay dheefshiidka iyo caafimaadka lafaha.

Copper: Copper-ku wuxuu door muhiim ah ka ciyaaraa soo saarista hemoglobin, nidaaminta nidaamka neerfaha, iyo korriinka lafaha.

Iron: Timirta waxay sidoo kale leedahay xaddi hoose oo iron ah, kaasoo muhiim u ah soo saarista hemoglobin oo ka caawiya gudbinta oksijiinka unugyada.

Manganese: Manganese-ku wuxuu muhiim u yahay dheefshiidka iyo metabooolka, wuxuuna taageeraa caafimaadka lafaha iyo habdhiska difaaca jirka.

Fiber: In kasta oo aan fiitamiin ama macdan ahayn, timirta waxay leedahay fiber badan, taasoo ka caawisa hagaajinta dheefshiidka iyo xakameynta heerarka sonkorta dhiigga.

Kuwani waa qaar ka mid ah fiitamiinada iyo macdanta muhiimka ah ee timirta, kuwaasoo ka dhigaya mid ka mid ah miraha ugu nafaqada badan.

NOOCYADA TIMIRTA

Noocyada timirta waxaa jira kuwa badan, oo kala duwan marka loo eego dhadhanka, cabbirka, iyo qaabka.

1. Medjool – Timirta weyn, macaan, oo jilicsan. Waa mid ka mid ah noocyada ugu caansan ee laga helo suuqyada caalamiga ah.

2. Deglet Noor – Timirta caato ah oo leh dhadhan macaan iyo nafaqo fiican. Waa nooc caan ah oo laga helo gobolka Bariga Dhexe.

3. Barhi – Timirta yaryar oo leh dhadhan isku mid ah macaanka iyo xarrago. Waxa la cuni karaa marka ay xiran yihiin ama si qallalan.

4. Khadrawy – Timirta midabkeedu madow yahay, dhadhanka leh xarrago, iyo qaro weyn.

5. Zahidi – Timirta dhexdhexaad ah oo leh dhadhan macaan oo fudud iyo dhumuc yar.

Noocyadani waxay ku kala duwan yihiin dhadhan, qaab, iyo isticmaal. Timirta sidoo kale waxay leedahay noocyo kale oo badan, laakiin kuwaan ayaa ah kuwa ugu caansan.