Midhaha saytuunka, oo sidoo kale loo yaqaan saytuun, waa wax muhiim ah oo laga helo geedkan. Midhaha saytuunku waa kuwo yaryar oo dhanaan ah oo leh seedda adag, waxaana laga soo saaraa saliid saytuun oo si weyn looga isticmaalo karinta, daawada, iyo sidoo kale qurxinta. Saliidda saytuunka ayaa si gaar ah looga isticmaalaa karinta Mediterranean-ka, waxaana loo tixgaliyaa inay tahay mid ka mid ah saliidaha ugu caafimaadka badan ee la cuno. Waxay hodan ku tahay maaddooyinka ay ka midka yihiin antioxidants-ka, vitamins-ka E iyo K, iyo sidoo kale maadada oleic acid, taas oo la og yahay inay hoos u dhigto heerka dufanka xun  ee jirka isla markaana kor u qaado caafimaadka wadnaha.

Marka laga soo tago isticmaalka saliidda saytuunka, midhaha saytuunka waxaa sidoo kale lagu diyaariyaa habab kala duwan, sida in la macaan yeesho ama la dubo, ka hor inta aan la cuni. Hababkaasi waxay ku kala duwan yihiin gobolada kala duwan, iyadoo saytuunka la cuni karo isaga oo si dabiici ah loo diyaariyey ama lagu daro basbaas, toon, ama dhir kala duwan.

Geedaha saytuunka waxay sidoo kale door muhiim ah ka ciyaaraan deegaanka, iyaga oo xajinaya ciidda, yareynaya nabaad-guurka, iyo sidoo kale kordhinta bacrinta dhulka. Sidoo kale, geedkani wuxuu kaalin weyn ku leeyahay dhaqanka iyo diinta dad badan oo ku nool meelaha uu ka baxo. Waxaa la arkaa saytuunka inuu yahay astaan nabadeed iyo badbaado, waxaana laga xusay kitaabka Quraanka Kariimka ah, halkaas oo uu ku leeyahay sharaf weyn.

Gabagabadii, saytuunku waa geed leh taariikh dheer oo qani ah, isla markaana aad u faa'iido badan. Waxa uu door muhiim ah ka qaatay caafimaadka, dhaqanka, iyo dhaqaalaha kumanaan sano, waxaana la filayaa inuu sii ahaado mid muhiim u ah dadka iyo deegaanka.

Saytuunka (Zaytuun), oo sidoo kale loo yaqaan olive, waa geed miro-dhal ah oo caan ku ah dalalka ku yaalla badda Mediterranean-ka. Geedkan waxa uu leeyahay faa'iidooyin badan oo dhinacyo kala duwan ah, oo ay ka mid yihiin caafimaadka, dhaqaalaha, iyo deegaanka. Halkan waxaa ku qoran qaar ka mid ah faa'iidooyinka ugu muhiimsan ee saytuunka.

Faa'iidooyinka Caafimaadka

Saliidda Saytuunka: Saytuunku waxa uu caan ku yahay saliidda laga sameeyo, taas oo ka mid ah saliidaha ugu caafimaadka badan adduunka. Saliidda saytuunka waxaa ku badan dufanka unsaturated-ka oo la og yahay inuu hoos u dhigo heerka kolestaroolka ee dhiigga, taas oo yareysa khatarta cudurrada wadnaha iyo halbowlaha.

Antioxidants: Saytuunka iyo saliidda laga sameeyo waxaa ku jira antioxidants, oo ah maaddooyin la dagaallama unugyada free radicals-ka ee sababi kara cudurrada kansarka iyo kuwa kale ee halista ah.

Difaaca Jirka: Maaddooyinka ku jira saytuunka waxay kordhiyaan awoodda difaaca jirka, taas oo ka hortagta cudurrada kala duwan.

Ka-hortagga caabuqa (Inflammation): Saytuunka waxa uu leeyahay maaddooyin dabiici ah oo yareeya caabuqa, sida oleocanthal, taas oo la og yahay inay leedahay saameyn la mid ah tan daawooyinka caabuqa lagula dagaalamo.

Faa'iidooyinka Dhaqaalaha

Isha Dhaqaale: Saytuunka waxa uu ka mid yahay dalagyada dhaqaale ahaan muhiimka ah ee laga beero dalal badan, gaar ahaan kuwa ku yaalla badda Mediterranean-ka. Dhoofinta saytuunka iyo saliidda laga sameeyo waxay noqotay ilo muhiim ah oo dhaqaale oo kaabaya dhaqaalaha dalalkan.

Shaqo Abuur: Warshadaha saytuunka, oo ay ku jiraan beeraleyda, wax-soo-saarka, iyo dhoofinta, waxay abuuraan fursado shaqo oo badan oo kaalin weyn ka qaata horumarinta dhaqaalaha bulshada.

Faa'iidooyinka Deegaanka

Ka Hortagga Hagaaga Dhulka: Geedka saytuunku wuxuu leeyahay xidido xooggan oo dhulka si adag ugu xidhan, taasoo ka hortagta carro-guurka iyo dhul-dallaalnimada.

Kaydinta Biyaha: Saytuunka waxaa loo yaqaanaa inuu yahay geed u adkeysan kara abaaraha, taasoo ka dhigaysa inuu ku habboon yahay meelaha ay biyuhu ku yar yihiin. Saytuunku waxa uu kaydiyaa biyo aad u yar marka loo eego dhirta kale, taas oo ka caawinaysa deegaan ahaan ilaalinta kheyraadka biyaha.

Noolaynta Deegaanka: Beero saytuun ah waxay caawisaa ilaalinta iyo dib-u-noolaynta deegaanka, iyadoo sidoo kale siinaysa hoy noocyada kala duwan ee xayawaanka iyo cayayaanka.


Faa'iidooyinka dhanka Cuntada

Saliid Olivada: Saliidda saytuunku waa qayb muhiim ah oo ka mid ah cunnada Mediterranean-ka, taas oo caan ku ah inay tahay mid caafimaad leh oo ka hortagta cudurrada wadnaha, sonkorowga, iyo buurnida.

Cunnooyinka Dabiiciga ah: Saytuunka lafta leh ee dhirta ka baxa waxaa si toos ah loo cuni karaa, iyadoo sidoo kale loo isticmaalo waxyaabo lagu daro ama lagu kariyo cuntooyinka kala duwan.

Saytuunku waa geed leh faa'iidooyin badan oo dhinacyo kala duwan ah. Waxay muhiim u tahay caafimaadka, dhaqaalaha, iyo deegaanka, iyadoo sidoo kale door muhiim ah ka ciyaarta dhaqanka iyo nolosha bulshada. Faa'iidooyinkan ayaa ka dhigaya saytuunka mid ka mid ah dhirta ugu qiimaha badan adduunka.

Saytuunku wuxuu ka baxaa deegaanno kala duwan oo ku yaalla adduunka, gaar ahaan kuwa leh cimilo ku habboon koboca geedkan. Saytuunku waxa uu u baahan yahay cimilo kulul oo diirran, biyo ku filan, iyo carrada dhoobada ah si uu si wanaagsan ugu koro. Meelaha ugu caansan ee saytuunka ka baxo waxaa ka mid ah:

Spain: Waa dalka ugu badan ee saytuunka laga beero dunida oo dhan. Gobollada Andalucia iyo Catalonia ayaa caan ku ah wax-soo-saarka saytuunka iyo saliidda laga sameeyo.

Italy: Meelaha sida gaarka ah ugu caanka ah ee saytuunka laga beero waxaa ka mid ah Tuscany, Puglia, iyo Sicily. Italy waa mid ka mid ah dalalka ugu horreeya ee wax-soo-saarka saliidda saytuunka.

Saytuunka waxa uu ku fiican yahay inuu ku koro meelaha leh cimilo diirran oo leh xilliyo qorraxeed oo dheer, taas oo ka dhigaysa Soomaaliya meel u dhow deegaanka ku habboon koboca geedkan. Soomaaliya waxay leedahay dhul ballaaran oo cimilo ahaan u eg deegaannada badda Mediterranean-ka oo ah halka saytuunku si fiican uga baxo.

Inkastoo saytuunku aanu weli si ballaaran uga bixin Soomaaliya, haddana waxaa jira fursado wanaagsan oo lagu kobcin karo beeraha saytuunka, gaar ahaan gobollada waqooyi iyo bartamaha ee dalka sida Somaliland iyo Puntland, oo leh cimilo kulul, carrada hodanka ah, iyo biyaha dhulka hoostiisa oo laga heli karo.

Dhawaanahan, waxaa jira dadaallo beeraleyda Soomaaliyeed ay ku tijaabinayaan beerista saytuunka, waxaana loo arkaa dalag leh mustaqbal fiican oo kobcin kara dhaqaalaha dalka. Waxaa sidoo kale jira fikrado la xiriira in saytuunka la beero iyadoo la adeegsanayo nidaamka waraabka si loo hubiyo in geedku helo biyo ku filan, taas oo muhiim u ah koboca geedkan.

Soomaaliya waxay leedahay fursado muhiim ah oo ay ku noqon karto mid ka mid ah dalalka soo saara saytuunka, gaar ahaan marka la tixgeliyo cimilada iyo carrada ku habboon, laakiin waxay u baahan tahay maalgelin, tababar, iyo helitaan tiknoolajiyad casri ah oo lagu horumarinayo wax-soo-saarka. Haddii dadaalladaas la sameeyo, waxaa suurtogal ah in Soomaaliya ay noqoto meel muhiim ah oo laga beero oo laga soo saaro saytuunka iyo saliidda laga sameeyo.

Faaiidooyinka Caafimaad ee saytuunka

Caafimaadka Qalbi iyo Dhiig: Saytuunka iyo saliidda saytuunku waxay ku jiraan maadooyin la yiraahdo "monounsaturated fats" oo hoos u dhiga kolestaroolka iyo khatarta cudurrada wadnaha.

Antioxidants: Saytuunka waxaa ku jira antioxidants, kuwaas oo jidhka ka caawiya inuu ka hortago dhaawaca unugyada sababta nafaqo darro iyo cudurro.

Hagaajinta Dheefshiidka: Saliidda saytuunka waxay caawisaa hawlaha dheefshiidka iyo inay yareeyso dhibaatooyinka caloosha.

Ka-hortagga Cudurrada Kansarka: Maadooyinka ku jira saytuunka waxay yareeyaan khatarta noocyada qaar ee kansarka, gaar ahaan kansarka naasaha iyo mindhicirada.

Caafimaadka Maqaarka: Saliidda saytuunku waxay hagaajisaa caafimaadka maqaarka, waxay ka hortagtaa gabowga maqaarka, waxayna caawisaa dib u soo celinta unugyada maqaarka.

Kordhinta Dheefshiidka Macdanta: Saytuunku wuxuu hodan ku yahay macdano sida birta iyo calciumka, kuwaas oo muhiim u ah awoodda iyo caafimaadka lafaha.

Caafimaadka Maskaxda: Saytuunka iyo saliidda saytuunku waxay leeyihiin faa'iidooyin maskaxda, waxayna caawisaa yareynta khatarta cudurrada maskaxda sida Alzheimerka.

Marka la soo koobo, saytuunka iyo saliidda saytuunku waxay ka mid yihiin cuntada ugu faa'iidada badan caafimaadka guud ee jirka.

Macdanta Iyo fiitamiina saytuunka

1. Fiitamiin E: Waa antioxidant muhiim ah oo ka caawiya jirka inuu ka hortago dhaawaca unugyada iyo gabowga degdegga ah. Fiitamiin E sidoo kale wuxuu taageeraa difaaca jirka.

2. Fiitamiin A: Saytuunka waxaa ku jira fiitamiin A oo muhiim u ah aragga, caafimaadka maqaarka, iyo taageerida nidaamka difaaca jirka.

3. Fiitamiin K: Waa fiitamiin muhiim ah oo gacan ka geysta caabuqa dhiigga iyo caafimaadka lafaha.

4. Fiitamiin D: Inkasta oo uu ku yar yahay, saytuunka wuxuu leeyahay qaar ka mid ah fiitamiin D, kaas oo muhiim u ah nuugista calciumka iyo caafimaadka lafaha.

5. Fiitamiin C: Ku jira saytuunka yaryar, fiitamiin C wuxuu xoojisaa difaaca jirka, wuxuu taageeraa caafimaadka maqaarka, wuxuuna yareeyaa bararka.

Intaas oo fiitamiinno ah ayaa saytuunka ka dhigaya mid nafaqo leh oo taageera caafimaadka guud ee jirka.